Pasinler Tarihi

Aşağı ve Yukarı Pasin Köylerinin kaza merkezi olan Erzurum’a bağlı Pasinler ilçesinin tarihi M.Ö. 4000 li yıllara kadar dayanmaktadır. Urartular döneminde önemli bir yerleşim yeri olan Pasinler, daha sonraki dönemlerde Kimmerler'in egemenliğine girmiştir. İskitler'e bağlı Phassisler son derece verimli olan bu bölgeye yerleşerek isimlerini vermişlerdir. Böylece Phasis'lerin memleketi anlamına gelen "Pasin" sözcüğü ortaya çıkmıştır. Roma İmparatorluğunun Anadolu’yu hakimiyeti altına alması ile beraber aşağı ve yukarı Pasin coğrafyasında "Basean" adıyla kurulan kantonluğun başşehirliğini yapmış olan Pasinler ilçesi; miladi 8. asırda Hazar Türkleri ile Araplar arasında Kafkaslar'a hakim olmak için yapılan mücadelelere sahne olmuştur. 9.asırdan itibaren Anadolu üzerine yapılan akınlar neticesinde bu bölge Oğuz Türkleri'nin hakimiyetine ve ardı sıra Erzurum’a hakim olan Türkler'in eline geçmiştir. 

Pasinler Savaşı; Büyük Selçuklu Devletini Azerbaycan Valisi Olan İbrahim Yınal'ın Bizans’ın doğu sınırını geçerek Artze- Erzen ( Şimdi: Garaz)de Bizansı büyük bir yenilgiye uğratması üzerine Bizans’ın ,Theodisipolis(Erzurum) Valisi; Ermeni, Rum ve Gürcüler'den oluşan bir ittifak kurarak kaputru( Rumca Kapetru denilen )'ya geldiler ( o Tarihte Hasan Kale'si yerinde Rumca'da Kaput-rud ,yani gök-su denilen Kaputru bulunmaktaydı.) İbrahim Yınal komutasındaki Selçuklu Ordusu, ittifak ordusuyla yaptığı bu savaşı kazanarak Doğu Anadolu ve beraberinde Hasankale'yi de Türk denetimine almışlardır.

Anadolu üzerine yapılan akınlar ve Malazgirt Zaferinin kazanılması ile Hasan Kale tamamen Türk denetimine girmiş Erzurum ve çevresinde olduğu gibi Hasan Kale, Saltuklu Devleti'nin hakimiyetine girmiştir.1202 de Anadolu Selçuklu Devletine bağlanan Hasan Kale, Anadolu Selçuklu Devletinin, Kösedağ Savaşını kaybetmesi ile,ilhanlı Devletini hakimiyetine;İlhanlı Devletinin akbinde Sutaylılar'ın egemenliğine girmiştir. Hasankale de bulunan ve Hasan Baba dağının Güneyinde bir tepe üzerine kurulan Hasan Kalesi Sutaylı Hacı Togay oğlu Hasan tarafından Kaputrut Kalesinin yerine inşa ettirmiş ve mezarının da kalenin içerisine defnedilmesinden dolayı Hasan Kale ismini almıştır. Sutaylı hakimiyetinden sonra Hasan Kale sırasıyla Karakoyunulu, Timur,Akkoyunlu Safevi, son olarak ta Osmanlılar'ın hakimiyet kurduğu Doğu-Batı göç ve ticaret yolları üzerinde olması nedeni ile stratejik bir önem arz etmiştir. 

Hasankale Osmanlı İmparatorluğu döneminde tarihinin en parlak dönemini yaşadığı gibi Anadolu’nun birçok yerinde olduğu gibi büyük acı ve çileler yaşamıştır Osmanlı Devletini 1914’te I. Dünya Savaşına girmesi ile Rus Ordularının Doğu Anadolu ya yaptığı saldırılarda savunma cephesi durumunda olmuş ayrıca Sarıkamış ileri harekatında da Hasan Kale geri karakol görevi ve 3.Ordu hastanelerinin bulunması itibari ilede önem arz etmektedir. Hasan Kale, 1877-1878 Osmanlı – Rus savaşı sırasında istilaya uğramasına rağmen tarihini en acı sayfalarını 1914-1920 yılları arasında yaşamıştır. Osmanlı Devletinin Sarıkamış’ta ağır bir yenilgi alarak geri çekilmesi sonucu Hasan Kale, Rus işgaline uğramış; Rus ordusunda gönüllü olarak savaşan Ermeni çetecileri, Hasan Kale ve çevre köylerinde adeta Osmanlı İmparatorluğunun kendilerine gösterdiği hoş görüye rağmen katliam yapmaya başlamışlardır.

1915-1920 yılları arasında binlerce Hasan Kaleli sadece Türk oldukları için katl edilmiştir En büyük katliamlar YastıkTepe( Ketvan) ,yeni köy,Tımar Eğilmez(Sülügü) ve bu gün ilçe olan Köprüköy de yaşanmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonunda Ermeni işgalinden kurtuluşu 13 Mart 1918'dir. 54 yılında Horasan, 1991 yılında Köprüköy Hasankale'den ayrılarak ilçe olmuşlardır.

Sosyal ve Kültürel Yapısı

PAPASİNLER (HASANKALE) FOLKLORU 
Hasankale ve yöresi folkloru bakımından çok zengindir. Manileri, bilmeceleri, atasözleri, duaları, bedduaları ve anonim halk edebiyatı ürünleri oldukça fazladır. Bunlardan :

Maniler
Mani demeğe geldim Sabağın er ezeni Sür harmanı düz olsun
Kaymak yemeye geldim Sesle mektup yazani Dağlarda sür iz olsun
Meramım kaymak değil Ele gönlüm arzular Doksadokuz yarem var 
Seni görmeğe geldim. Gurbet elde gezeni. Bir sen vur yüz olsun. 

Bilmeceler
Ay yurtlar yurtlar Dağdan gelir dağ gibi Ay melemez melemez 
Yusufu yiyen kurtlar Kolları budak gibi Tandır başına gelemez
Tırnağından su içer Eğilir su içmeğe O nasıl bir şeydirki 
Tepesinden yumurtlar. (Buğday) Bağırır hodak gibi.(Kağnı Arabası) Gelse geri dönemez. (Yağ)

Ninniler
Hu hu hu Allah Oh yayımi hazırlamam 
Yavruma uyhu ve Allah Ben oğlimi azarlamam 
Uyusun da büyüsün Hu hu hu bir Allah 
Nenni yavrum nenni. Sen uyhular ver Allah. 

Atasözleri
Ağır otur ki batman gelesen. Ağanın malı gider, hizmetkerin cani. 
Ben ağa sen ağa inekleri kim sağa. Borcun yoksa kefil ol, vaktin çoksa şahit ol. 
Can çıkar huy çıkmaz. Şah idi şahbaz oldi. 
İnsana dayanma ölür ağaca dayanma gurur. Sorma kişinin aslını izzetinden bellidir. 

Dualar
Yattım Allah kaldır beni Yattım sağım, döndüm soluma 
Nur içine daldır beni Sığındım Subhanıma 
Can bedenden ayrılanda Cümle melekler şahit olsun 
İman ile gönder beni. Dinime, İmanıma. 

Beddualar
Ağzın kitlene. Bir soluhluh olasan. 
Even şivan dola. İssi yata soyuh gahasan. 
Sabağa suların ısına. Sufatan baba çıha. 
Vurgunun yegin gele Yedigin içdiğin bennen ola

Hasankale Efsaneleri
Hasankale efsaneleri başlıca; Nazlı Baba, Hasan Dede, Çöğender Baba, Kara Şeyh Efsaneleridir.

GELENEK VE GÖRENEKLER 

DÜĞÜN ADETLERİ
Hasankale'de kız alıp vermeler çoğunlukla görücü usulüyle olur. Erkek tarafı (oğlan evi) hısım, akraba eş dost salığiyle (tavsiyesiyle) önce kızı görmeye giderler. Kız beğenilirse daha sonraki gidişte konuyu açarlar. Kız tarafının niyeti olumlu olursa hemen reddetmez, " Vaktinizi ikileyin" diye cevap verirler. Daha sonraki günlerde konu kadınlar arasında olgunlaştırılır. Bu arada gelin ve damat adayları uzaktan da olsa birbirini görürler. Kızın babası ve yakınları da kızı vermeyi uygun bulurlarsa oğlan evine haber verilir. Oğlan evinden damat adayının babası ve birinci dereceden yakınları ile annesi ve birkaç yakını kız evine kızı istemeye giderler. Bunun adı "ağız tatlılığı" dır. Ağız tatlılığına giderken oğlan evi kesme şeker, çay, şerbet için toz şeker, nöbet şekeri, kahve, sigara ve çerez götürür. Şerbet ezilirken kız evi " Şerbet ezilmiyor" diyerek oğlan evinden bahşiş alır. Şerbetler tabaksız bardaklarla ikram edilir. Şerbet içenler tepsiye atmak suretiyle şerbet dağıtana bahşiş verir. Daha sonra içerisinde gelinin eşyaları ve hamam halısından olşuan "hamam takımı" gönderilir. Hamam takımına oğlan evinin gücüne göre diğer aile fertleri içinde hediyeler konulur. Buna karşılık kız evi de oğlan evine şeker başı gönderir.

Sonraki günlerde önce oğlan evi sonra kız evi birbirlerini davet ederler. Buna da " dünür daveti" denir. Müteakiben sıra "Gelin ayağını açmaya" gelir. Ayak açmadan önce kız, evinden dışarı çıkmaz. Eğer mevsim sonbahar veya kış ise gelin ayağı çermiklere götürülerek açılır. Şayet mevsim uygunsa bahçeler, gözeler, Deliçermik gibi mesire yerlerine pikniğe gitmek suretiyle gelin ayağı açılır. Sıra nişana gelmiştir. Gününden önce oğlan evi kız evine çerez gönderir. Kız evi de pasta yapar. Yüzükler nişanda takılır. Nişan da geçtikden sonra sıra düğüne gelir. Düğün günü ve yeri dünürlerce kararlaştırılır. Kız evi bu sırada hazırlıklarını tamamlar. Oğlan evi de misafir odası için aldığı koltuk takımını ve halıyı kız evine gönderir. Yatak odası dizmek kız evinin hakkıdır. Düğün gününden yaklaşık bir hafta önce kız tarafı, çeyizi evinde sergiler. Çeyiz düğün gününden bir kaç gün önceye kadar serili kalır. Bu arada damat çeyizi görmeyi ihmal etmez. Çeyizin toplanacağı gün oğlan evinden gelen ve içinde mahallenin imamıyla muhtarın da bulunduğu heyet tarafından çeyiz yazılıp imza edilir. Taraflarda birer suret bulunur. Çeyizi yazanlara da küçük hediyeler verilir. Sandık çıkarırken ekseri kızın en küçük erkek kardeşi ya da yakını sandığın üzerine oturur. Oğlan evinin verdiği oldukça yüklü bir bahşişten sonra en küçük erkek kardeş sandıkdan kalkar. Düğünden bir gün önce "gelin hamamı" ve "kına gecesi" yapılır.r>
Kına Gecesi : Kına gecesi düğünden bir gün önce yapılır. Kız evinde yapılan bu gecede çeşitli oyunlar oynanır, eğlenilir.

Kısır Gecesi : Kız evinde kına gecesi yapıldığı sırada, oğlan evinde de kısır gecesi yapılır. Bu gece de damat ile onun etrafında toplanan gençler arasında düzenlenir.

Gelin Çıkarma : Gelin çıkarma ekseri pazar günlerine denk getirilir. Kısır gecesine katılanlar ertesi gün, özel veya kiraladıkları arabayla, genellikle sağdıcın evi önünde toplanırlar. Hazırlanan gelin arabasına damadın en yakın büyüğü ile birlikte sağdıç ve hanımı biner.

Yoklama : Düğünden bir hafta kadar sonra kız tarafı, kete v.s. ile birlikte kızlarının gündelik elbiselerini, oklavasını gönderir. Buna yoklama adı verilir.

Ayak Dönme : Evlilik gerçekleştikten bir müddet sonra damat gelinle birlikte kız tarafını görmeye gider.

Beşik Takımı : Kızlarının hamile olduğunu öğrenen annesi, büyük bir heyecan ve sevinçle aileye yeni katılacak üye için beşik takımı hazırlar.

Diş Hediği : İlk dişini çıkaran çocuk için yapılan törendir. Törende yenilen hedik, gendime adı verilen, yıkanarak kabuğu soyulmuş buğdaydan yapılır.

Sünnet Düğünü : Bir ibadet heyecanıyla yapılan sünnetlere Hasankale'de oldukça önem verilir. Sünnet erkek çocuğun hayatındaki üç önemli evreden ilkidir.

HASANKALE'DE PİŞİRİLEN YEMEKLER 
Hasankale'de pişirilen başlıca yemekler şunlardır: Keşgek, gıliko, haşıl, şile, bulgur çorbası, herle, kesme çorbası, hıngel, tatar böreği, erişte pilavı, yumurta pilavı, kuymak, şalgam çırtması, çeç pancarı, şalgam dolması, lor dolması, cılbıra, dut çullaması, hasıta, çiriş, çaşır, kadayıf dolmasıdır.